Schemat podporządkowania się

Schemat podporządkowania się to jeden z tych tematów, które rzadko są omawiane w codziennych rozmowach, ale mają ogromny wpływ na nasze życie. Z jednej strony, podporządkowanie się może być korzystne w kontekście współpracy i harmonii w grupie. Z drugiej strony, może prowadzić do niezdrowych relacji, w których jednostka nie ma głosu, a jej potrzeby i opinie zostają zignorowane. W tym poście przyjrzymy się, czym jest schemat podporządkowania się, jak wpływa na nasze zachowania, oraz jakie są jego pozytywne i negatywne strony.

Jak charakteryzuje się schemat podporządkowania się?

Schemat podporządkowania się to wzorzec zachowań, w którym jednostka podporządkowuje się innym, szczególnie w sytuacjach, gdy wymaga tego autorytet, władza lub grupowe normy społeczne. Z psychologicznego punktu widzenia, jest to mechanizm obronny, który pomaga w unikaniu konfliktów, ale także może prowadzić do tłumienia własnych potrzeb i opinii.

W psychologii istnieje wiele teorii, które wyjaśniają, dlaczego niektórzy ludzie wykazują tendencję do podporządkowywania się w różnych sytuacjach. Jedną z nich jest teoria społecznej wymiany, która zakłada, że ludzie decydują się na uległość, ponieważ oczekują z tego jakiejś korzyści – na przykład akceptacji w grupie czy uniknięcia negatywnych konsekwencji. Z kolei w teorii roli społecznej zakłada się, że określone role w społeczeństwie (np. w rodzinie, pracy, szkole) wymagają od jednostki spełniania pewnych oczekiwań, co może prowadzić do jej podporządkowania się autorytetom w danym kontekście.

Schemat podporządkowania się

W terapii schematów schemat podporządkowania się jest rozumiany jako jeden z mechanizmów obronnych, który rozwija się w wyniku doświadczeń z dzieciństwa. Osoby z tym schematem często mają trudności z wyrażaniem swoich potrzeb i uczuć, a ich zachowanie może skupiać się na unikaniu konfliktów oraz dążeniu do akceptacji i uznania ze strony innych, kosztem swoich własnych granic. Oto kilka przykładów, jak ten schemat może się manifestować:

1. Wzorce z dzieciństwa i podporządkowanie się rodzicom
   Dzieci, które dorastają w rodzinach, w których panuje surowa kontrola lub brak emocjonalnego wsparcia, mogą wykształcić schemat podporządkowania się. W dorosłym życiu takie osoby mogą mieć trudności w stawianiu granic, nie potrafią sprzeciwić się wymaganiom innych, nawet jeśli prowadzi to do ich osobistego wyczerpania. W terapii schematów kluczowe jest rozpoznanie tych wzorców i nauczenie się wyrażania swoich potrzeb w sposób asertywny.
2. Terapia schematów a relacje w pracy
   Osoba z schematem podporządkowania się w pracy może z trudem wyrażać swoje zdanie, nawet jeśli nie zgadza się z decyzjami swojego przełożonego. W terapii takie osoby uczą się rozpoznawać, kiedy ich uległość jest wynikiem przestarzałych schematów, a kiedy wynika z realnej potrzeby współpracy. Celem jest nauczenie się balansowania pomiędzy asertywnością a współpracą.
3. Presja społeczna w relacjach rówieśniczych
   W przypadku osób, które w młodszych latach doświadczały presji ze strony rówieśników, schemat podporządkowania się może przejawiać się w dorosłym życiu jako skłonność do dostosowywania się do oczekiwań innych, kosztem własnych pragnień. Terapia schematów pomaga takim osobom zrozumieć, że ich działania są wynikiem starych, nieświadomych schematów, które mogą być nieadekwatne do obecnych realiów.

Schemat podporządkowania się w codziennym życiu

Schemat podporzadkowania się może przyjąć różne formy w życiu dorosłym, w tym:

1. Trudność w wyrażaniu własnych potrzeb
   Osoby z tym schematem mają problem z wyrażaniem własnych pragnień i potrzeb. Często podporządkowują się innym, aby uniknąć konfliktów i zdobyć akceptację, co może prowadzić do stłumienia własnych emocji. W praktyce oznacza to np. brak asertywności w pracy czy w relacjach osobistych.
2. Strach przed odrzuceniem lub krytyką
   Osoby z tym schematem boją się odrzucenia i często unikają sytuacji, w których mogłyby zostać skrytykowane. Z tego powodu mogą zgadzać się na coś, czego tak naprawdę nie chcą lub czego nie potrafią zrobić, bojąc się, że ich niezadowolenie spowoduje utratę akceptacji lub miłości.
3. Nadmierna uległość w relacjach
   W relacjach interpersonalnych osoby z tym schematem mogą być nadmiernie uległe, koncentrując się na potrzebach innych i ignorując własne. Może to prowadzić do relacji, w których są traktowane jak „drugi plan”, a ich emocje i potrzeby są marginalizowane.
4. Unikanie konfliktów i potrzeba aprobacji
   Osoby z schematem podporządkowania się unikają konfrontacji, ponieważ obawiają się negatywnych konsekwencji, jakie mogą wyniknąć z wyrażenia sprzeciwu. Często podejmują decyzje w sposób pasywny, bazując na tym, co chcą usłyszeć od innych, a nie na tym, co jest dla nich naprawdę ważne.
5. Niskie poczucie własnej wartości
   Schemat podporządkowania się może prowadzić do poczucia, że nie zasługujemy na to, by mieć własne zdanie czy potrzeby. Osoby te często postrzegają siebie jako nieważne w porównaniu do innych, co obniża ich poczucie własnej wartości i sprawia, że czują się mniej kompetentne lub zdolne do podejmowania decyzji.

Przykłady z życia codziennego

Schemat podporządkowania się może objawiać się na wielu poziomach życia codziennego, zarówno w kontekście relacji osobistych, jak i zawodowych. Oto kilka przykładów, które mogą pomóc lepiej zrozumieć ten mechanizm:

1. Relacje w rodzinie
   W rodzinach, zwłaszcza w tradycyjnych strukturach, dzieci często uczą się podporządkowania się rodzicom i innym autorytetom. Choć posłuszeństwo w takim kontekście jest częścią wychowania, może również prowadzić do sytuacji, w których dziecko nie wyraża swojego zdania lub nie czuje się komfortowo z podejmowanymi decyzjami. Na przykład, dziecko, które zawsze zgadza się z rodzicami, może nie rozwinąć umiejętności wyrażania swoich potrzeb lub asertywności.
2. Relacje w pracy
   W miejscu pracy, schemat podporządkowania się może być widoczny w sytuacjach, gdy pracownik nie wyraża swojego zdania na temat decyzji przełożonych, bo boi się konsekwencji lub oceny. Może to prowadzić do wypalenia zawodowego, braku motywacji, a nawet frustracji. Przykład? Pracownik, który zgadza się na nadgodziny, mimo że nie chce, bo nie ma odwagi odmówić swojemu szefowi.
3. Relacje rówieśnicze i presja grupowa
   Schemat podporządkowania się często pojawia się także w grupach rówieśniczych. Może to być widoczne w szkole, na studiach lub wśród przyjaciół, gdzie ktoś ulega presji grupowej, by pasować do reszty, nawet jeśli nie zgadza się z jej poglądami czy działaniami. Przykład: osoba, która nie chce pić alkoholu, ale robi to, bo obawia się, że inaczej zostanie odrzucona przez znajomych.

Jak radzić sobie z nadmiernym podporządkowaniem się?

Zrozumienie, że schemat podporządkowania się jest wynikiem wcześniejszych doświadczeń i schematów myślenia, to pierwszy krok ku zmianie. Oto kilka sposobów, które mogą pomóc w radzeniu sobie z tym wzorcem:

1. Rozpoznanie i świadomość schematu
   Pierwszym krokiem do zmiany jest uświadomienie sobie, że mamy tendencję do podporządkowywania się innym kosztem swoich potrzeb. Zastanów się, w jakich sytuacjach czujesz się zmuszony do uległości i dlaczego. Często wynika to z lęku przed odrzuceniem lub krytyką, ale kiedy zdasz sobie sprawę z tego mechanizmu, łatwiej będzie go rozpoznać i zacząć zmieniać.
2. Nauka asertywności
   Asertywność to umiejętność wyrażania swoich myśli, potrzeb i emocji w sposób uczciwy i z szacunkiem wobec innych. Jeśli masz trudności z wyrażaniem swojego zdania, warto nauczyć się asertywności. Możesz zacząć od prostych ćwiczeń, takich jak mówienie „nie” w sytuacjach, które Ci nie odpowiadają, lub wyrażanie swoich opinii w rozmowach z bliskimi osobami.
3. Praca nad poczuciem własnej wartości
   Często schemat podporządkowania się wiąże się z niskim poczuciem własnej wartości. Kluczowe jest, aby zacząć traktować siebie z szacunkiem i doceniać swoje potrzeby i prawa. Może to oznaczać rozpoczęcie codziennych afirmacji, które pomagają budować pewność siebie, lub pracę nad odkrywaniem swoich pasji i zainteresowań, co pomaga poczuć się bardziej kompetentnym i wartościowym.
4. Wyzwania i ekspozycja na trudne sytuacje
   Aby stopniowo przełamać schemat podporządkowania się, warto podejmować wyzwania, które zmuszą nas do stawiania granic. Możesz zacząć od małych kroków, takich jak wyrażenie swojego sprzeciwu w rozmowie z osobą, która często wymusza na Tobie pewne decyzje. Z czasem, poprzez ekspozycję na takie sytuacje, nauczysz się, że sprzeciwienie się nie prowadzi do katastrofy, a wręcz może poprawić jakość relacji.
5. Praca z terapeutą
   Jeśli schemat podporządkowania się jest głęboko zakorzeniony i wpływa na wiele obszarów życia, warto skorzystać z pomocy terapeuty. Terapia schematów jest szczególnie skuteczna w pracy z tym wzorcem, ponieważ pozwala na głębsze zrozumienie przyczyn tego zachowania i naukę nowych sposobów reagowania na trudne emocje i sytuacje.
6. Ustalanie zdrowych granic
   Praca nad ustalaniem granic jest kluczowa. Osoby z tym schematem często nie wiedzą, jak powiedzieć „nie” lub jak wyrazić swoje potrzeby w sposób asertywny. Pomocne może być wyznaczenie granic w relacjach osobistych i zawodowych, co daje poczucie kontroli i bezpieczeństwa.

Najważniejszym krokiem w radzeniu sobie z tym schematem jest świadomość własnych zachowań oraz ich przyczyn. Nauka asertywności, praca nad poczuciem własnej wartości i stopniowe wyzwania w postaci stawiania granic to kluczowe elementy w procesie zmiany. Jeśli schemat jest głęboko zakorzeniony, warto rozważyć terapię schematów, która pomoże w odkryciu przyczyn tego wzorca i wypracowaniu nowych sposobów reagowania.

Schemat podporządkowania się nie musi definiować naszego życia. Dzięki pracy nad sobą, wsparciu innych oraz praktyce asertywności, możemy zbudować bardziej autentyczne i satysfakcjonujące relacje, oparte na szacunku do siebie i innych.