Spis treści
Wczesne nieadaptacyjne schematy to abstrakcyjne, negatywne reprezentacje świata. W większości powstają w dzieciństwie w wyniku traumatycznych wydarzeń. Powtarzane na dalszych etapach życia.
Czym jest schemat
Schemat to ogólny wzorzec pojmowania przez nas świata. Cały świat widzimy przez jakeś schematy, które składają się z naszych doświadczeń, wspomnień i emocji. Schemat reprezentuje najistotniejsze cechy „czegoś”. Przykładowo schemat „zachowania się przy stole” mówi nam jak mamy siedzieć, którym widelcem jeść, i.t.p. Schematy pomagają nam w życiu. Wiemy, co powiedzieć w jakiejś sytuacji i jak się zachować. Działamy jakby na automatycznym pilocie. Nie zastanawiamy się cały czas jak coś zrobić – to coś w nas jest i samoistnie działa.
No właśnie działa – ale bywa i tak, że działa w sposób dla nas negatywny. Bo schematy mogą być pozytywne i negatywne. Takie, które pomagają nam w życiu, jak i takie które są dla nas krzywdzące. Tutaj skupie się na tych zakłócających nam życie – „Wczesne nieadaptacyjne schematy” – bowiem takie są.
Schematy wpływają na to, co myślimy, jak odczytujemy świat i siebie, z jakimi ludźmi obcujemy, co nas pociąga, a co odpycha. A zazwyczaj pociągają nas sytuacje związane ze schematem. To, co najmocniej nas rani, to co przynosi największe cierpienie i emocjonalne szkody najbardziej nas pociąga.
czytaj też:
Wczesne nieadaptacyjne schematy
Wczesne nieadaptacyjne schematy powstały wskutek niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych w dzieciństwie. Każde dziecko potrzebuje miłości i akceptacji, opieki i poczucia bezpieczeństwa. W zamian tego dzieci, u których rozwinęły się wczesne nieadaptacyjne schematy, doświadczyły mnóstwa traumatycznych wydarzeń. Były odrzucane, nadmiernie krytykowane, pozbawione czułości i troski.
Negatywne wydarzenia trwają przez jakiś czas, dzieci uczą się jak mogą sobie z nimi poradzić. Znajdują sposoby, aby czegoś uniknąć, aby coś osłabić. I tak powolutku kształtują w sobie swoje reprezentacje świata oraz swoje „reakcje” . Pojmują świat w indywidualny sposób. Poszczególne schematy zaczynają kiełkować, te adaptacyjne i te nieadaptacyjne. Schematy, z którymi muszą dalej żyć, które staną się fundamentem, na którym oprą dalsze życie. Ale fundamenty nie zawsze są silne i stabilne, bywają kruche i słabe, takie które przynoszą więcej szkody niż pożytku. Mimo tego w dorosłym już życiu ludzie nie chcą zmieniać tego, co dobrze znają. Boją się tego, co obce, dlatego też wczesne nieadaptacyjne schematy są tak oporne na zmiany.
Wczesne nieadaptacyjne schematy nie działają cały czas. Zazwyczaj uaktywniają się na skutek różnych sytuacji , w których dana osoba uczestniczy, a które w jakimś stopniu przypominają wcześniejsze traumatyczne wydarzenia. Kiedy schemat zostaje uaktywniony osoba bardzo silnie reaguje. Odczuwa zalew negatywnych emocji, z którymi trudno jej jest się uporać.
Terapia schematów opisuje 18 wczesnych nieadaptacyjnych schematów podzielonych na 5 głównych kategorii, które odpowiadają obszarom niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych.
Obszar – Rozłączenie i odrzucenie
Osoby, które rozwinęły schematy z tego obszaru byli zaniedbywani przez swoich opiekunów. W rodzinie, której się wychowywali brakowało ciepła i stabilizacji. Brak poczucia bezpieczeństwa, tak potrzebny na wczesnym etapie rozwoju, spowodował nieufność i wstydliwość. Niestabilność emocjonalna jakiej doświadczyli, przyczyniła się do społecznego wycofania i osamotnienia.
Opuszczenie/Niestabilność Więzi – osoba z tym schematem nie potrafi tworzyć stabilnych, trwałych relacji, które mogłyby zapewnić jej poczucie bezpieczeństwa. Osoby znaczące w jej życiu (rodzina ), z którymi mogłaby stworzyć głębszą relację, uważa za niestabilne emocjonalnie. Nie może na nich liczyć, nie ma w nich oparcia, czuje się przez nich opuszczona. Ponadto cały czas odczuwa silny lęk związany z tym, że bliskie jej osoby ją zostawią, że umrą bądź wyjadą, a ona pozostanie sama.
Nieufność/Skrzywdzenie – osoba uważa, że inni ludzie tylko czekają na to, aby ja skrzywdzić i zranić, upokorzyć i wykorzystać, dlatego też bardzo trudno jej zaufać innym.
Deprywacja emocjonalna – przekonanie, że nigdy nie dostanie emocjonalnego wsparcia od innych. Terapia schematów wyróżnia 3 formy tego schematu:
- pozbawienie opieki – osobie nie poświęcano należytej uwagi, była pozostawiona sama sobie, nikt się o nią nie troszczył. Brakowało pozytywnych i ciepłych uczuć ze strony innych, troski i ludzkiego poklepania po plechach,
- pozbawienie empatii – osoba nie doświadczyła żadnego zrozumienie dla swoich uczuć, nikt nie wykazywał zainteresowania ani chęci wysłuchania,
- pozbawienie ochrony – osoba czuła się pozbawiona ochrony innych, że wszyscy są zajęci własnymi sprawami, a ona sama musi dbać o własne dobro.
Wadliwość/ Wstyd – ktoś posiadający ten schemat uważa się za gorszego od innych, za kogoś niekompletnego, przez to też nie zasługuje na nic dobrego. Widzi w sobie tylko wady. Wady, które mogą być wewnętrzne np. brudne myśli, o których inni mogą się dowiedzieć, jak i zewnętrzne, związane często z wyglądem. Wszystko to sprawia, że odczuwa wstyd przed innymi.
Izolacja społeczna – schemat ten powoduje wycofanie od reszty świata. Osoba czuje, że jest inna, że nie pasuje do żadnej grupy.
Obszar – Osłabiona autonomia i brak dokonań
Osoby, które wykształciły schematy z tego obszaru nie wierzą w siebie, nie potrafią samodzielnie o siebie zadbać. Własne sprawy oddają w ręce innych. To inni decydują i podejmują wszelkie decyzje. Osoby są lękliwe i oczekują tylko porażki.
Zależność/ Niekompetencja – osoba nie wierzy w siebie i we własne możliwości, w zasadzie to nie widzi w sobie żadnych możliwości. Czeka tylko na pomoc kogoś z zewnątrz. Oddaje wszystkie swoje sprawy w ręce innych, to inni podejmują wszelkie decyzje.
Podatność na zranienie i zachorowanie – odczuwanie panicznego lęku przed wydarzeniem się czegoś strasznego, co obróci całe życie w popiół: śmiertelnego wypadku, nieuleczalnej choroby, z czym nie będą potrafili sobie poradzić.
Uwikłanie emocjonalne – schemat uwidacznia się zbyt mocnym zaangażowaniem emocjonalnym w relację z jakąś osobą, zazwyczaj z rodzicem, z kimś znaczącym. Osoba zatraca siebie, nie dąży do rozwoju własnej osobowości, a raczej do zjednoczenia z tą drugą stroną. Wewnętrznie odczuwa pustkę i zagubienie, gdyż nie odczuwa samej siebie, nie wie kim jest.
Porażka – to przekonanie, że wszystko za co się weźmiemy zakończy się fiaskiem. Nie wierzymy w sukces i czekamy tylko na porażkę. Nic nam w życiu nie wychodzi. Porównując siebie z innymi dochodzimy do wniosku, że jesteśmy niekompetentni i głupiutcy, kompletne beztalencie.
Obszar – Uszkodzone granice
Osoby posiadające schematy w tym obszarze uważają się za lepszych od innych. Wszystko im się należy, chcą tylko brać nie dając nic w zamian. Nie respektują praw innych, nie są zainteresowani żadną współpracą. W rodzinie, w której się wychowywali byli rozpieszczani, wszystko było im wolno, nie wyznaczano im żadnych granic. Dlatego tez nauczyli się tego, że ich pragnienia są na pierwszym miejscu i muszą być spełnione bez względu na konsekwencje.
Roszczeniowość/ Wielkościowość – taki typ narcystyczny. Uważa się za lepszego, chce być szczególnie traktowany, bo mu się należy. Robi co chce, niezależnie od tego, co na to inni, nie ważne są konsekwencje działań, liczą się tylko cele, które ma do spełnienia. Brakuje im empatii i odpowiedzialności. Skupieni tylko na własnej osobie – na swojej wyższości na innymi. Często chcą dominować nad innymi, zmusić do przejęcia ich punktu widzenia – bowiem oni zawsze mają rację- tak im mamusia w dzieciństwie mówiła. Są po każdym względem lepsi od plebsu, z którym muszą przebywać.
Niedostateczna samokontrola i samodyscyplina – osobom z tym schematem brakuje samokontroli. Nie nauczyli się jak panować nad własnymi emocjami. W sytuacjach, które im nie odpowiadają potrafią gwałtownie wybuchnąć. Brakuje im również samodyscypliny – nie potrafią zmusić się do zrobienia czegoś, choć gonią ich terminy, mimo że wiedzą, że z tego tytuły mogą mieć nieprzyjemności.
czytaj też:
Obszar – Nakierowanie na innych
Osoby posiadające schematy w tej grupie myślą tylko o odczuciach innych, o reakcjach innych na ich osobę. Aby uzyskać aprobatę otoczenia spełniają potrzeby innych, siebie wycofując na dalszy plan. Ich potrzeby są nieistotne, jakby niewidoczne. Nie potrafią uświadomić sobie swoich pragnień i uczuć. Tłumią o, co stanowi ich prawdziwe „Ja”, po to, aby inni okazali im miłość i akceptację, wsparcie i aprobatę.
Podporządkowanie się – podporządkowanie się innym, oddanie całkowitej kontroli nad swoim życiem. To inni podejmują wszelkie decyzję dotyczące ich życia. Czynią to z lęku przed otoczeniem, boją się odrzucenia i gniewu. Uważają, iż jedynie będąc poddanym, wykonując to, czego się od nich żąda zasłużą na odrobinę ciepła ze strony innych. Tłumią własne emocje i własne pragnienia, które nawarstwiają się gdzieś w środku – i które wywołują dużo złości i gniewu, który nie ma ujścia. Okazanie choćby odrobiny niechęci do innych mogłoby zburzyć ich świat – ludzie muszą ich akceptować..
Samopoświęcenie – Nadmierne i zazwyczaj dobrowolne zaspokajanie cudzych potrzeb i poświęcenie się dla innych. Osoba bojąc się zranić uczucia innych, robi wszystko to, o co ja poproszą. Nie chce być uważana za egoistkę, pragnie aby inni ją lubili. Chce utrzymywać pozytywne relację z innymi, dlatego tak trudno jest jej odmówić. Dobrowolnie, bez żadnej zewnętrznej groźby, zaspokaja potrzeby innych. Bez zewnętrznej, ale chyba coś „wewnętrznie ” ją do tego popycha – mówi się , że może to być „nadwrażliwość na ból innych” . Nie chce widzieć cierpienia innych osób.
Poszukiwanie akceptacji i uznania – akceptacja otoczenia wybija się tu na pierwszy plan. Osoba skupia się jedynie na zdobyciu akceptacji otoczenia. Chce się podobać innym, dlatego tez rezygnuje z własnego ” ja” i tworzy coś w rodzaju „towaru na sprzedaż”. Brakuje autentyczności w zachowaniu. Przywiązuje uwagę do tego, jak wygląda i co ma , a nie do tego jakim jest człowiekiem. Podziw, akceptacja otoczenia i przyciąganie uwagi innych to priorytety w życiu takiej osoby.
czytaj też:
Osobowość obsesyjno – kompulsywna
Obszar – Nadmierna czujność i zahamowanie
Osobom brakuje spontaniczności w zachowaniu. Czerpanie przyjemności i satysfakcji robienia czegokolwiek jest im obce. Za to zbyt przesadnie skupiają się na przestrzeganiu wszelkich zasad i reguł, na perfekcjonizmie i na obowiązkach. Są sztywni, surowi i zbyt samokontrolujący. Hamują swoje emocje, chcą ich trzymać pod kontrolą. Ich życie jest bezbarwne i smutne.
Negatywizm – skupianie się na negatywnych aspektach życia, a nie zauważanie tego, co pozytywne i przyjemne. W ich życiu dominuje tyko ból, cierpienie, śmierć, mrok, zdrada, wrogość. Oczekują od życia najgorszego, ciągle czekają na jakąś katastrofę. Zaraz mnie zwolnią z pracy – dziecko zachoruje na nieuleczalną chorobę – kosmici zaatakują naszą planetę. Takie myśli ciągle przelatują po ich głowie. Ciągłe zamartwianie i nadmierna czujność to ich chleb powszedni.
Zahamowanie emocjonalne – osoba hamuje swoje prawdziwe emocje, myśli i słowa jakie chciałaby wypowiedzieć, aby uniknąć gniewu otoczenia. Tłumi swoje negatywne emocje, jak i te pozytywne – okazanie szczerej radości czy podniecenia seksualnego jest dla niech niezrozumiałe, jakby skalane. W ich życiu króluje racjonalność .”Rozum” na pierwszym planie – serce, jest głęboko wycofane, gdyż przynosi same problemy. Odbierane jako zimne i sztywne osoby.
Nadmierne wymagania – spełnienie wszystkich wymagań przed nią stawianych to dla niej priorytet, dlatego też robi to, aby uniknąć dezaprobaty. Sztywność w zachowaniu , tu również jest dominującą cechą. Nie potrafią spokojnie wypocząć, ciągle muszą coś robić, w przeciwnym wypadku sami siebie krytykują. Nie potrafią się wyluzować i zrelaksować. To perfekcjoniści wymagający od siebie często rzeczy nieosiąganych, narzucający sobie wysokie i sztywne standardy.
Bezwzględna surowość – popełnianie błędów to coś co, w ogóle nie powinno mieć miejsca, za każdy błąd powinno się surowo karać – takie jest główne przekonanie osoby posiadającej ten schemat.
ŹRÓDŁO : „TERAPIA SCHEMATÓW” – J.YOUNG, J.KLOSKO, M. WEISHAAR
