Nieadaptacyjne style radzenia sobie

Spis treści

Schemat to ogólny wzorzec naszego postrzegania świata. W życiu mamy różne schematy. Jedne korzystne dla nas i ułatwiające nam życie, drugie przeciwnie, hamujące rozwój i odbierające nam szczęście. Każdy schemat powoduje wykształcenie jakiś strategii działań w różnych sytuacjach. Nieadaptacyjne style radzenia sobie to te nasze strategie, które utrudniają nam pozbycie się schematów, a jedynie bardziej je wzmacniają.

Już w dzieciństwie uczymy się jak reagować na otaczający nas świat. Wykształcamy różne strategie naszych działań. Te strategie to nasze style radzenie sobie z życiem, właśnie z różnymi „schematami„. Jeżeli w danej sytuacji postępujemy w „jakiś sposób” i ten sposób się sprawdza (czujemy się wtedy lepiej ) to przy kolejnej takiej samej bądź podobnej sytuacji zastosujemy takie samo działanie.

Idąc przez życie stosujemy różne strategie działania. W dzieciństwie takie, które wtedy miały sens i przynosiły nam ulgę. W dorosłym życiu zazwyczaj inne. Nasze strategie nieraz modyfikujemy coś dodając bądź odejmując. Nasze „style radzenia sobie” powinny zmieniać się razem z nami, a nie zatrzymywać nas na jakimś etapie i kazać nam postępować tak jak wtedy, kiedy byliśmy dziećmi i chowaliśmy się pod stół, gdy się czegoś obawialiśmy. Taki „styl radzenia sobie” w dorosłym życiu nie przyniósłby pochlebstw.

Nieadaptacyjne style radzenia sobie działają jednak podobnie jak dziecko chowające się pod stołem. To te strategie naszych działań, które rozwinęliśmy w dzieciństwie, ale nie zawsze odpowiednie do danego etapu naszego życia. Nieadaptacyjne, gdyż to, co sprawdzało się kiedyś, nie zawsze sprawdza się obecnie. Dziecko może przeczekać pod stołem chwilę leku i niepewności, ale w dorosłym życiu takie unikanie i nie stawianie czoła swoim lękom, tylko wzmacnia „schemat”, z którym powinnyśmy się zmierzyć.

Terapia schematów wyróżnia trzy nieadaptacyjne style radzenia ze schematami:

nadmierna kompensacja,
unikanie,
podporządkowanie

Schematy uruchamiają się zazwyczaj w sytuacjach dla nas niekomfortowych. Odczuwamy wtedy szereg negatywnych emocji. Możemy czuć się zagrożeni, zalęknieni czy zdenerwowani. Automatycznie nasze „style radzenia sobie” zaczynają działać. A my możemy uciec przed zagrożeniem, podporządkować się innym czy buntować się przeciwko całemu światu. Wszystko zależy od tego, które nieadaptacyjne style radzenia sobie przeważają.

Unikanie

Osoby stosujące strategie unikania robią wszystko, aby schemat jak najrzadziej się uruchamiał. Nie chcą odczuwać żadnych emocji z nim związanych. Blokują każdą myśl dotycząca schematu, stale je wypierając ze świadomości. Osoby stosujące tę strategię często nadużywają alkoholu oraz inne środki zmieniające świadomość, po to aby zagłuszyć swój wewnętrzny ból. Bywa i tak, że oddają się też bezgranicznie pracy i szukają stale czegoś nowego, byle tylko nie mieć czasu na swoje emocjonalne życie. Ucieczka to najłatwiejszy sposób.

Unikają bliskich relacji bo nie chcą być skrzywdzeni. Unikają różnych miejsc bo przywołują bolesne wspomnienia. Wyzwań bo nie wierzą w siebie. Unikają sytuacji, w których musieliby się uzewnętrznić, gdyż emocje są dla nich niebezpieczne. To czego się boją i nie tolerują jest unikane. Własne myśli, emocje, inni ludzie, wyzwania, wszystko to, co powoduje dyskomfort jest unikane.

Podporządkowanie

Osoby stosujące ten styl radzenia sobie, kiedy schemat dochodzi do głosu zazwyczaj nic z nim nie robią. Godzą się z nim i wierzą, że są tacy jak „schemat” mówi. Schemat jest prawdziwy i nie można się mu przeciwstawić, a jedynie go zaakceptować. Osoby takie nie wierzą w siebie i mają niskie mniemanie o sobie. Uruchomiony schemat przynosi im wiele cierpienia, ale oni nic z tym nie parafią zrobić. Akceptują wszystko, co życie im przynosi. Stojąc przed jakimś problemem czekają aż sam się rozwiąże. A jeżeli to oni mają coś ostatecznie z nim zrobić, robią to w sposób niedbały i bez większego zaangażowania, gdyż z góry zakładają, że są skazani na niepowodzenie.

Weźmy za przykład osobę ze schematem Opuszczenia, która jako dziecko nie doświadczyła głębszych relacji z innymi. W dorosłym życiu wybiera sobie partnerów zimnych i obojętnych, którzy nie angażują się w związek, potwierdzając tym samym jej schemat. Osoba ze schematem Nieufności, wybiera partnerów, którym nie może zaufać, którzy ją zdradzają i okłamują, gdyż nie wierzy, że znajdzie bardziej odpowiedzialnych i dojrzałych, którym można zaufać, i tak schemat się potwierdza, a ona godzi się z nim bez walki.

Osoba ze schematem Wadliwości, która wierzy we własną niepełnosprawność podporządkowuje się temu mniemaniu o sobie i nie reaguje jak inni ją krytykują i oczerniają. Izolacja społeczna – tu podporządkowanie objawia się wycofaniem od reszty i częstym odczuwaniem osamotnienia i odrzucenia. Osoba stosująca podporządkowanie godzi się z tym wszystkim. Uważa, że tak już być musi i nic z tym nie może zrobić. Jest ostrożna, nieufna i podejrzliwa. Tak naprawdę sama utrudnia sobie uporanie się ze schematami, gdyż nie wierzy w siebie i w swoje możliwości, gdyż niejednokrotnie porównując się z innymi wypada we własnych oczach niekorzystnie.

Nadmierna kompensacja

Osoby stosujące ten styl radzenia sobie aktywnie przeciwstawiają się schematom. Nie godzą się z odczuwanymi emocjami związanymi ze schematem. Ich życie to walka z nim, są ich całkowitym przeciwieństwem. Są wyniosłe i krytyczne, chcą by inni zaspokajali ich potrzeby. Łatwo łamią powszechne zasady dla własnego dobra, gniewne, impulsywne i kłamliwe. Osoby stosujące kompensacje to osoby stale walczące – walczące sami ze sobą. Nie dopuszczają do siebie schematów – one dla nich nie istnieją, gdyż ich własny wizerunek jest zdecydowanie odmienny od tego, co było kiedyś. Stosują wiele strategii poznawczych i behawioralnych, aby kontrolować swoją rzeczywistość. Mimo, że w środku są kruche, zranione i potrzebujące wsparcia – nigdy się do tego nie przyznają.

Jeżeli kiedyś byli opuszczeni przez innych, teraz stale domagają się uwagi, są zaborcze i kontrolują innych. Jeżeli byli zależni teraz są zbyt samodzielni i nie dopuszczają znikąd pomocy. Nieśmiali zamieniają się w osoby w nadzwyczaj pewne siebie. Niby wszystko OK. Można by powiedzieć, że ktoś się wyzwolił z przeszłości, ale jednak coś nie daje spokoju. Tak naprawdę schemat cały czas działa, tylko oni chcą się pokazać światu w całkowicie inny sposób. Schemat nie został wyleczony, ale cały czas jest karmiony i wzmacniany. Aby go wyleczyć trzeba się do niego przyznać i się z nim zmierzyć bez agresji, ale na spokojnie i ze zrozumieniem. Z wrażliwością szukać lepszych dróg i zastępować te nieadaptacyjne tymi, które wprowadzą nasze życie na lepsze tory.

Nieadaptacyjne style radzenia sobie a schematy

Weźmy osobę ze schematem Zależności, które nie wierzą w siebie, łatwo je zranić i są zależne od innych.

Nadmierna kompensacja – „To nic takiego i tak zaraz temu zaradzę, sama sobie ze wszystkim poradzę , nie potrzebuję niczyjej pomocy”
Unikanie – „Po co mam to robić, inni i tak zrobią to lepiej ode mnie. Najlepiej dla mnie będzie jak zostanę tu gdzie jestem”
Podporządkowanie – „Jestem taka bezradna, sama sobie w życiu nie poradzę, inni są mądrzejsi niech oni decydują”

Osoby ze schematem Nieufność/Skrzywdzenie mogą myśleć w ten oto sposób.

Nadmierna kompensacja – ” Świat to siedlisko żmij, każdy chce nas tylko wykorzystać, nikomu nie można ufać. Jak ktoś chce cię skrzywdzić bądź pierwszy. „
Unikanie – „Nikomu nie można ufać, każdy chce nas tylko skrzywdzić, najlepiej unikać wszystkich i nic nikomu nie mówić”
Podporządkowanie – „Świat jest niebezpieczny, nikomu nie można ufać i nic na to nie poradzę”

Osoby ze schematem Roszczeniowość/Wielkościowość, które uważają się za osoby lepsze od innych, mogą podchodzić do życia w ten sposób.

Nadmierna kompensacja – ” Proszę ty to zrób, jesteś w tym naprawdę dobry „
Unikanie – „Nie mogę tego zrobić, co będzie jak okaże się, że jestem gorsza od innych, nie zniosę tego”
Podporządkowanie – „Jeżeli mi tego nie dasz to gorzko pożałujesz, ja zasługuje na wszystko , co najlepsze”

ŹRÓDŁO : „TERAPIA SCHEMATÓW” – J.YOUNG, J.KLOSKO, M. WEISHAAR