Spis treści
Co w psychologii oznacza uczenie się?
Zapewne większość za nas kojarzy ucznie się się ze szkołą, z ostrym zakuwaniem przed klasówkami czy pisaniem wypracowań. Kiedy już skończymy szkołę uważamy, że już skończyliśmy naukę. Nasze uczenie zakończyło się wraz odebraniem świadectwa z „paskiem” – teraz to już czeka na nas tylko zabawa. Jednak w psychologii podchodzi się do uczenia troszkę odmiennie.
Uczenie się jest ciągłym procesem, który trwa przez całe życie. Już od najmłodszych lat uczysz się różnych gestów, uśmiechasz się, grymasisz, płaczesz, krzyczysz, rożnie reagujesz na otaczający cię świat, i świat rożnie ci odpowiada. Uczysz się doświadczając, na własnej skórze, skutków podejmowanych decyzji, które raz są lepsze, a raz gorsze, ale zawsze wywołują jakąś zmianę w tobie, w twoim odbieraniu świata i samego siebie. A właśnie ta zmiana jest uczeniem się. Zmiana, z której wyciągasz odpowiednie wnioski, która ułatwia ci dalsze przystosowanie do zmieniających się okoliczności, która w pewien sposób staje się twoim trwałym zachowaniem, gdyż nauczyłeś się, że przynosi ci korzyści, ale wcale nie znaczy, że w przyszłości tej „zmiany” nie ulepszysz.
W psychologii wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje uczenia się, są to warunkowanie klasyczne oraz warunkowanie instrumentalne.
Iwan Pawłow – fizjolog, który jako pierwszy zaobserwował warunkowanie klasyczne, badając trawienie psów
Badania Pawłowa skupiały się na trawieniu psów, na ilości wydzielanej przez nich śliny. Po jakimś okresie badań, Pawłow zauważył, że psy ślinią się nie tylko na widok pokarmu, ale już na progu wejścia do laboratorium, czy na sam widok miski. Początkowo zdziwiony owym niezrozumiałym zachowanie psów, w końcu zrozumiał, że psy musiały się czegoś nauczyć, bowiem ich reakcja nie występowała od samego początku, a została nabyta w trakcie eksperymentu. Jako dociekliwy naukowiec zaczął badać to zjawisko – które nazwał warunkowaniem.
czytaj też:
Na czym polega warunkowanie klasyczne
Jest to proces, w którym początkowo obojętny bodziec poprzez długotrwałe łączenie go z bodźcem, który wywołuje automatyczną (fizjologiczną, wrodzoną) reakcję organizmu, staje się bodźcem, który sam wywołuje owe automatyczne reakcje.
Wróćmy do piesków Pawłowa – w jaki sposób się czegoś nauczyły?
Pokarm był bodźcem bezwarunkowym, który wywoływał u psów wrodzona reakcję – ślinienie – czyli reakcję bezwarunkową. Dźwięk, początkowo nieistotny dla psów, po kilkukrotnym prezentowaniu wraz z podawaniem pokarmu, stał się równie ważny jak sam pokarm. A stało się to już po warunkowaniu – po nauczeniu się psów, iż dźwięk coś istotnego im mówi. Dźwięk został połączony z nadchodzącym pokarmem. Po warunkowaniu sam dźwięk – już jako bodziec warunkowy – wywoływał odruch warunkowy (ślinienie). Psy nauczyły się łączyć te dwa bodźce ze sobą. Bodziec obojętny stał się bodźcem wywołującym reakcję warunkową (wyuczoną), która praktycznie w stu procentach, przypominała reakcję fizjologiczną organizmu – no może tej śliny było ździebko mniej !
Dlaczego reakcja wyuczona – bowiem żaden z prezentowanych bodźców ( a było ich wiele: dźwięk, światło, wstrząs elektryczny ) nie wywoływał początkowo żadnej reakcji psów. Po skojarzeniu przez psy, że owe bodźce o czymś informują, stały się bodźcami znaczącymi. Na tym w skrócie polega warunkowanie klasyczne.
Praktycznie każda naturalna reakcja organizmu może, po warunkowaniu, stać się reakcją warunkową: bicie serca, skurcze żołądka, mruganie. Najlepsze i najszybsze warunkowanie zachodzi wtedy, gdy bodziec warunkowy jest prezentowany tuz przed bodźcem bezwarunkowym. Gdy oba bodźce występują w tym samym czasie uczenie się jest trudniejsze, nie zawsze kojarzy się je ze sobą. Najlepiej ja bodziec warunkowy jest parę sekund wcześniej od bezwarunkowego.
czytaj też:
Czego uczymy się podczas warunkowania klasycznego?
Uczymy się związku między bodźcem warunkowym a bodźcem bezwarunkowym oraz związku miedzy bodźcem warunkowym a reakcją warunkową. Wyróżniono dwie koncepcje opisujące owe związki. Są to: sensoryczne przedwarunkowanie oraz warunkowanie wyższego rzędu.
Sensoryczne przedwarunkowanie – polega na wytworzeniu związku miedzy dwoma bodźcami warunkowymi. Prezentowane są one jednocześnie badanej osobie, tak aby mogła je ze sobą połączyć. Po jakimś czasie, jeden z bodźców warunkowych, jest ukazywany przed bodźcem bezwarunkowym, wywołującym reakcję warunkową. Z drugim postępuje się analogicznie – on również powoduje wystąpienie reakcji warunkowej. Po uwarunkowaniu oba bodźce warunkowe wywołują identyczną reakcję warunkową, niezależnie, który z nich jest prezentowany .
Warunkowanie wyższego rzędu – kiedy to początkowo obojętny bodziec staje się bodźcem warunkowym, poprzez prezentowanie go już z wcześniej uwarunkowanym bodźcem warunkowym. Początkowo prezentujemy bodziec obojętny przed bodźcem bezwarunkowym, co wywołuje w końcu reakcję warunkową. Następnie bodziec warunkowy, który już samoistnie wytwarza reakcję warunkowa, jest pokazywany razem z innym początkowo obojętnym bodźcem. Po pewnym czasie oba te bodźce wywołują odpowiednie reakcję.
No dobra wróćmy na ziemię, a raczej do naszych piesków, może będzie łatwiej.
Pies ślini się na dźwięk dzwonka – po odpowiednim uwarunkowaniu. Dzwonek – I bodziec warunkowy. Teraz przed pojawieniem się dzwonka etyczni naukowcy rażą go prądem – (prąd – II bodziec warunkowy). Mamy – prąd – dzwonek – ślinienie. Cały proces powtarzany jest kilkukrotnie. Pies łączy te dwa bodźce – prąd i dźwięk. Po pewnym czasie obydwa wywołują reakcję warunkową – ślinienie. Co dziwne, psy wcale nie odczuwają żadnego bólu, a nawet są podekscytowane tym całym rażeniem prądem, gdyż zwiastuje im nadchodzącą nagrodę, czyli pokarm. Zazwyczaj jest tak, ze ten drugi uwarunkowany bodziec wywołuje trochę mniejszą reakcje, przy tym bodźcu ślinienie może być mniejsze.
Jak widać uczymy się relacji między bodźcami o naszymi reakcjami. Ale żeby bodźce mogły nas czegoś nauczyć muszą nam przynosić jakąś informacje. Muszą informować nas o czymś dla nas istotnym np. jak coś zdobyć, jak czegoś uniknąć. Tylko wtedy mogą się stać dla nas cenne i mogą stać się bodźcami warunkowymi. Wtedy gdy nie niosą ze sobą żadnej informacji warunkowanie może być trudniejsze, a często nawet może nie wystąpić.
źródło : „Psychologia i życie: – P. Zimbardo,
„Psychologia” – C. Tavris, C.Wade,
„Psychologia” – J.Streu
