Na czym polega terapia schematów

Terapia schematów została opracowana w latach 1990-1999 przez Joffrey E. Young i jego współpracowników . Young, jako terapeuta poznawczo – behawioralny, zauważył, iż niektórzy pacjenci nie reagują na metody stosowane w tej terapii. Postanowił coś z tym zrobić. I tak w jego głowie zaczynał powolutku kiełkować nowy nurt. Nurt w dużej mierze oparty na bazie już istniejących, ale jakże przynoszący dużą zmianę w psychoterapii. Terapia schematów poszerzyła nieco niektóre metody terapii poznawczej, sięgnęła również do psychodynamicznych źródeł oraz do innych terapii, m.in. terapii Gestalt. Wyłoniła się z integracji tego , co najlepsze, tego co najbardziej odpowiada głębiej zaburzonym pacjentom.

Czym jest terapia schematów

Terapia schematów, jak wyżej już lekko zarysowano, dedykowana jest dla pacjentów głębiej zaburzonych, pacjentów z zaburzeniami osobowości. Nie oznacza to wcale, że nie działa na pacjentów w depresji czy pacjentów lękowych. Terapia schematów może być wykorzystywana w leczeniu różnych problemów klinicznych. Depresji, lęku, zaburzeń odżywiania czy w terapii par – zauważono znaczną poprawę ogólnego stanu zdrowia po jej przeprowadzeniu. Pomocna jest również w resocjalizacji oraz u osób zmagających się z różnego rodzaju uzależnieniami.

Terapia schematów może być krótko, średnio i długoterminowa, wszystko zależy od każdego indywidualnego przypadku, od głębokości zakorzenionych problemów osobowościowych. Terapia schematów rozpatruje problemy od podszewki. Sięga do naszych najwcześniejszych wspomnień, gdyż to właśnie we wspomnieniach z dzieciństwa widzi cały problem w rozwoju zaburzeń.

Terapeuta prowadząc terapię działa w sposób „ustrukturyzowany i systematyczny”. Rozpoczyna od wypełnienia wspólnie z klientem określonych kwestionariuszy, które mają określić jakimi schematami posługuje się klient. Terapeuta nie jest biernym obserwatorem, ale aktywnie uczestniczy razem z klientem w terapii i pomaga mu zrozumieć jego „style radzenia sobie” . Oboje dążą do „uleczenia schematu” – co tak naprawdę oznacza istotną zmianę w odczuwanych emocjach, w myśleniu i zachowaniu klienta.

Jak napisał sam Young – „terapia schematów jest niezwykle współczująca i humanistyczna” . Zaburzenie nie jest odbierane jako patologia, która z góry określa człowieka. Klienci nie są obwiniani za swoje „objawy”, ale empatycznie i z pełnym zrozumieniem, a nawet z rodzicielską troską prowadzeni za rękę i konfrontowani ze swoimi największymi życiowymi demonami. I dlatego też w terapii schematów tak istotne w leczeniu jest zbudowanie dobrej relacji terapeuta – klient.

W terapii schematów mamy do czynienia z wieloma pojęciami, m. i n: wczesne nieadaptacyjne schematy, style radzenia sobie czy tryby schematów. Poniżej pokrótce postaram się je opisać.

Wczesne nieadaptacyjne schematy

Wczesne nieadaptacyjne schematy są to wzorce określonych zachowań, wywodzą się z dzieciństwa, zazwyczaj ze złych i traumatycznych wspomnień. Są nieświadomie powtarzane w życiu, w większości wywołują szkodliwe skutki. Mają wpływ na to, co dana osoba odczuwa, myśli i jak się zachowuje. Zazwyczaj powstają wskutek niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych.

Terapia schematów opisuje 18 modeli schematów podzielonych na 5 głównych kategorii, zwanych też „obszarami schematów„. Wyróżniamy takie oto obszary schematów:

1. Rozłączenie i odrzucenie
2. Osłabiona autonomia i brak dokonań
3. Uszkodzone granice
4. Nakierowanie na innych
5. Nadmierna czujność i zahamowanie

W każdym z tych obszarów niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych, wyróżniamy poszczególne schematy.

„Rozłączenie i odrzucenie” obejmuje takie oto schematy:

1. Opuszczenie/ Niestabilność więzi
2. Nieufność/ Skrzywdzenie
3. Deprywacja emocjonalna
4. Wadliwość/ Wstyd
5. Izolacja społeczna/ Wyobcowanie

„Osłabiona autonomia i brak dokonań” obejmuje takie oto schematy:

1. Zależność/ Niekompetencja
2. Podatność na zranienie i zachorowanie
3. Uwikłanie emocjonalne
4. Porażka

„Uszkodzone granice” obejmuje takie oto schematy:

1. Roszczeniowość/ Wielkościowość
2. Niedostateczna samokontrola

„Nakierowanie na innych” obejmuje takie oto schematy:

1. Podporządkowanie się
2. Samopoświęcenie
3. Poszukiwanie akceptacji i uznania

„Nadmierna czujność i zahamowanie” obejmuje takie oto schematy:

1. Negatywizm
2. Zahamowanie emocjonalne
3. Nadmierne wymagania
4. Bezwzględna surowość

W sumie 18 schematów. Aby sprawdzić jakimi dana osoba posługuje się w życiu terapeuta daje do wypełnienia Kwestionariusz Schematów Younga, który może być w wersji skróconej , jak i rozszerzonej. Kwestionariusz został przetłumaczony na wiele języków europejskich, a nawet azjatyckich, widać tym samym ogromny zasięg terytorialny jaki terapia schematów osiągnęła.

Nieadaptacyjne style radzenia sobie

Każdemu schematowi odpowiadają określone reakcje „radzenia sobie” – sposoby walki ze schematem, czyli to co robimy, aby dany schemat niezbyt intensywnie odbił się na naszych emocjach.

Terapia schematów opisuje trzy nieadaptacyjne style radzenia sobie:

1. Podporządkowanie się schematowi – nie walczymy ze schematem, a akceptujemy go, takim jaki jest.
2. Unikanie schematu – unikamy sytuacji, które wywołują u nas działanie schematu.
3. Nadmierna kompensacja – aktywnie walczymy ze schematem – w myślach, słowach i uczynkach.

Tryby schematów

Tryby schematów są to szybko zmieniające się stany emocjonalne i reakcje radzenia sobie ze schematem. Terapia schematów wyróżnia 10 trybów schematów, które dzieli na 4 główne kategorie.

Tryby dziecięce

1. Wrażliwe Dziecko
2. Złoszczące się Dziecko
3. Impulsywne/ Niezdyscyplinowane Dziecko
4. Szczęśliwe Dziecko

Nieadaptacyjne tryb radzenia sobie

1. Uległy Poddany
2. Odłączony Obrońca
3. Nadmierny Kompensator

Nieadaptacyjne tryby rodzicielski zwane

1. Karzący Rodzic
2. Wymagający Rodzic

Tryb Zdrowego Dziecka – tryb najbardziej pożądany, do którego się dąży w trakcie terapii .

Terapia schematów a terapia poznawczo-behawioralna

Terapia schematów i terapia poznawczo-behawioralna są do siebie bardzo zbliżone. W obydwu terapiach porusza się kwestię schematów oraz trybów. Obie zgadzają się , co do tego, że przeżycia z dzieciństwa istotnie wpływają na kształtowanie się osobowości. Jednakże terapia poznawcza nie poświęca im zbyt dużo uwagi, terapia schematów natomiast bada szczegółowo te przeżycia. W obu nurtach kładzie się nacisk na zmianę przekonań i schematów, na rozpoznawanie myśli czy naukę nowych, bardziej przystosowawczych zachowań. Terapeuta w obu terapiach jest aktywny i razem z klientem uczestniczy w terapii.

Istnieją również różnice między tymi dwoma podejściami. Terapia schematów rozpoczyna od badania podstawowych schematów klienta, tymczasem w terapii poznawczej kładzie się bardziej nacisk na rozpoznawanie myśli automatycznych, a później, po jakimś czasie, przechodzi się do głębszych przekonań. W poznawczej bada się bieżące problemy, za to w terapii schematów koncentruje się bardziej na przyczynach tych problemów, na doświadczeniach z dzieciństwa i utrwalonych na nich schematach. Terapeuta wyjaśnia pochodzenie schematów, mówi o potrzebach klienta, które nie zostały zaspokojone i o ich wpływie na ukształtowanie się schematu.

Terapia schematów kładzie ogromy nacisk na pracę doświadczeniową, w tym na prace z wyobrażeniami oraz aktywny dialog ze wspomnieniami. W terapii poznawczej mniej brano to pod uwagę, ale ostatnimi czasy to się zmieniło, tam również zaczęto stosować pracę z wyobrażeniami pracując z pacjentami z zaburzeniem osobowości.

Relacja terapeutyczna w obu szkołach jest czynnikiem leczącym. Jednak w terapii schematów podchodzi się do relacji pacjent-terapeuta, jako relacji pacjent – troskliwy rodzic. Relacja ta ma zapewnić tzw. powtórne rodzicielstwo. Dać klientowi to czego mu brakowało w dzieciństwie, a tym samym nauczyć go tego, że istnieją inne sposoby reagowania na różne sytuacje.

Terapia schematów a terapia psychodynamiczna

Podejście psychodynamiczne kojarzone jest z badaniem wspomnień z dzieciństwa i w tym głównie obie terapie są do siebie podobne. Terapia schematów bada przeżycia z dzieciństwa i tam szuka źródeł naszych problemów, ale bez żadnych „klasycznie analitycznych” podtekstów seksualnych. Panseksualizm analityczny jest obcy terapii schematów. Obie terapie kładą nacisk na przepracowanie wszelkich przeżytych traum, na wyciągnięcie z nich wniosków, czyli na tzw. wgląd w siebie.

Relacja terapeutyczna w obu ma istotny wpływ na przebieg terapii. Terapeuta w obu nurtach musi być szczery i empatyczny. Jednakże istnieje zasadnicza różnica w obu terapiach. Analityczna neutralność znacznie różni się od aktywnie działającego w terapii terapeuty terapii schematów.

źródło : „Terapia schematów” – J.Young, J.Klosko, M. Weishaar