Zespół stresu pourazowego (PTSD) to zaburzenie psychiczne, które rozwija się po przeżyciu traumatycznego wydarzenia zagrażającego życiu lub bezpieczeństwu. Objawia się natrętnymi wspomnieniami, koszmarami, unikaniem bodźców związanych z traumą oraz nadmierną czujnością i drażliwością.
„Nie jestem już tą samą osobą”
Kiedy rano słyszę trzask drzwi, moje serce od razu zaczyna walić. To tylko sąsiad, jak zwykle. Ale w mojej głowie – ten dźwięk to coś więcej. To znowu huk. Eksplozja. Krzyk. Krew. Ciało. I strach. Taki, który ścina oddech. Jestem w swoim mieszkaniu. Wiem to. Ale wszystko we mnie mówi: „Uciekaj”. Moje ciało już dawno przestało ufać, że jest bezpiecznie. Ludzie mówią: „Ale przecież jesteś już w domu”. A ja się tylko uśmiecham. Bo jak im wyjaśnić, że dom to teraz miejsce, gdzie siedzę w ciemnościach i boję się zasnąć? Że noc to nie odpoczynek – to powrót do piekła, tylko w innej formie.
Ona odeszła. Moja partnerka. Kochała mnie, wiem to. Ale nie mogła patrzeć, jak znikam. Jak mówię mniej, patrzę mniej, dotykam mniej. Jak unikam jej spojrzenia i nagle zamieram, gdy ktoś zatrzaśnie okno. Pamiętam, jak stałem wtedy nad nim. Mój przyjaciel. Miałem wrażenie, że jego oczy wciąż mnie widzą, choć już nie żył. Byłem przy nim, gdy odszedł. I od tamtej pory – on też jest przy mnie. Zawsze.
Mówią, że to minie. Że terapia pomoże. Chodzę. Siedzę. Mówię. Czasem płaczę. Czasem po prostu milczę. Mój terapeuta mówi, że to w porządku. Że przetrwałem coś nieludzkiego. I że jestem tu – to już coś wielkiego. Nie wiem, czy wrócę do tego, kim byłem. Może nie. Ale może mogę być kimś innym. Kimś, kto nauczy się z tym żyć. Kimś, kto nie musi się wstydzić, że się boi.
Na razie uczę się jednego: że to, że się boję – nie znaczy, że jestem słaby. To znaczy, że przetrwałem.
Czym jest zespół stresu pourazowego?
Zespół stresu pourazowego to zaburzenie psychiczne, które może rozwinąć się u osoby, która doświadczyła lub była świadkiem wyjątkowo stresującego, traumatycznego wydarzenia. Może to być np. wojna, przemoc fizyczna lub seksualna, wypadek, katastrofa naturalna albo nagła śmierć bliskiej osoby. PTSD nie zawsze pojawia się od razu – czasami objawy rozwijają się dopiero po tygodniach lub miesiącach od zdarzenia.
Osoby z tym zaburzeniem często doświadczają nawracających wspomnień traumatycznego wydarzenia, tzw. flashbacków, koszmarów sennych i silnych reakcji emocjonalnych lub fizycznych na sytuacje przypominające o traumie. Mogą unikać miejsc, ludzi czy tematów związanych z wydarzeniem, a jednocześnie odczuwać silne napięcie, drażliwość, trudności z koncentracją i snem. Często towarzyszy temu poczucie winy, wstydu, odrętwienie emocjonalne czy dystans wobec innych.
Zespół stresu pourazowego wpływa nie tylko na psychikę, ale też na codzienne funkcjonowanie – relacje z innymi, pracę, zdrowie fizyczne. Choć to poważne zaburzenie, możliwe jest jego skuteczne leczenie, szczególnie z pomocą psychoterapii (np. terapia poznawczo-behawioralna) i, w niektórych przypadkach, leków. Kluczowe jest zrozumienie, że PTSD nie jest oznaką słabości, lecz naturalną reakcją ludzkiego umysłu na nienaturalnie trudne doświadczenia.
czytaj też:
Zaburzenie stresowe pourazowe – kryteria diagnostyczne DSM V
Zaburzenie stresowe pourazowe według klasyfikacji DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition) diagnozuje się na podstawie określonych kryteriów, które odnoszą się do reakcji osoby na doświadczenie ekstremalnie stresującego wydarzenia. Kryteria te koncentrują się na rodzaju przeżytej traumy, objawach oraz czasie ich trwania i wpływie na codzienne funkcjonowanie.
Diagnoza PTSD wymaga, aby osoba była narażona na rzeczywiste lub potencjalne zagrożenie śmiercią, poważnym urazem lub przemocą seksualną. To narażenie może mieć formę bezpośredniego doświadczenia, bycia świadkiem wydarzenia, dowiedzenia się o traumatycznym przeżyciu bliskiej osoby albo wielokrotnego kontaktu z drastycznymi szczegółami wydarzeń (np. u ratowników czy policjantów).
W odpowiedzi na to zdarzenie osoba doświadcza natrętnych objawów związanych z traumą. Mogą to być niechciane, powracające wspomnienia, koszmary senne, reakcje dysocjacyjne takie jak „flashbacki”, intensywny stres psychiczny lub fizjologiczny w sytuacjach przypominających traumę.
Kolejnym obszarem są unikanie i odrętwienie emocjonalne – osoba zaczyna unikać miejsc, ludzi, rozmów czy myśli kojarzących się z traumą. Może także mieć trudność z odczuwaniem pozytywnych emocji, czuć się wyobcowana, mieć wrażenie, że nie ma przed sobą przyszłości.
Pojawiają się również negatywne zmiany w myśleniu i nastroju. Osoba może obwiniać siebie lub innych za traumę, mieć zniekształcone przekonania o świecie (np. że nikt nie jest godny zaufania), utrzymywać się w stanie ciągłego napięcia emocjonalnego, doświadczając gniewu, lęku, smutku lub poczucia winy.
Ostatnim ważnym elementem diagnozy są zmiany w pobudzeniu i reaktywności, które objawiają się np. nadmierną czujnością, problemami ze snem, drażliwością, wybuchami złości, trudnościami z koncentracją czy reakcją przestrachu w odpowiedzi na niespodziewane bodźce.
Dla postawienia diagnozy objawy te muszą utrzymywać się dłużej niż miesiąc, powodować istotne zaburzenia funkcjonowania w życiu społecznym, zawodowym lub innych ważnych obszarach oraz nie być wynikiem działania substancji psychoaktywnych ani innego stanu medycznego.
Zespół stresu pourazowego (PTSD) -leczenie
Leczenie zespołu stresu pourazowego jest złożone i zazwyczaj wieloaspektowe. Główne podejścia obejmują psychoterapię, farmakoterapię oraz wsparcie społeczne. Skuteczność leczenia zależy od indywidualnych cech pacjenta, rodzaju przeżytej traumy oraz czasu, jaki upłynął od wydarzenia.
Podstawą leczenia PTSD jest psychoterapia. Najsilniejsze dowody skuteczności ma terapia poznawczo-behawioralna, w tym jej szczególne formy, takie jak terapia przetwarzania poznawczego (CPT), terapia ekspozycyjna (PE) czy terapia poznawcza oparta na traumie. Ich celem jest pomoc pacjentowi w przetwarzaniu traumatycznego doświadczenia, zmniejszenie unikania oraz modyfikacja negatywnych przekonań i emocjonalnych reakcji związanych z traumą. Jednym z coraz popularniejszych podejść jest EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing), która łączy elementy ekspozycji z bilateralną stymulacją (np. ruchami oczu) i ma udokumentowaną skuteczność w redukcji objawów PTSD.
Farmakoterapia jest często stosowana jako uzupełnienie psychoterapii, zwłaszcza gdy objawy są nasilone lub gdy pacjent ma trudność z uczestnictwem w terapii. Najczęściej stosuje się leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), takie jak paroksetyna, sertralina czy fluoksetyna. Pomagają one regulować nastrój, zmniejszają lęk i poprawiają sen. W niektórych przypadkach stosuje się także inne leki, np. prazosynę na koszmary senne, czy leki przeciwlękowe – choć te ostatnie z dużą ostrożnością, ze względu na ryzyko uzależnienia.
Ważnym elementem leczenia jest także wsparcie społeczne – rodzina, przyjaciele, grupy wsparcia czy organizacje pomagające osobom po traumie. Relacje społeczne mają istotne znaczenie w procesie zdrowienia i wzmacnianiu poczucia bezpieczeństwa oraz przynależności.
Leczenie PTSD wymaga czasu i zaangażowania, ale przy odpowiednim podejściu możliwe jest znaczne złagodzenie objawów, a nawet pełne wyzdrowienie. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie i podjęcie działań terapeutycznych, a także dostosowanie leczenia do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Jak samemu możesz sobie pomóc
Jednym z najważniejszych kroków jest zrozumienie własnych objawów. Im lepiej ktoś rozumie, co dzieje się w jego ciele i umyśle (np. czym są flashbacki, dlaczego unika pewnych miejsc czy dlaczego reaguje drażliwie), tym łatwiej jest z tym pracować. Czytanie książek lub artykułów o PTSD albo dołączanie do grup wsparcia – również online – może dawać poczucie, że nie jest się samemu.
Pomocne jest również prowadzenie dziennika. Zapisywanie myśli, snów, lęków czy sytuacji, które wywołują stres, pozwala zyskać większy wgląd w swoje emocje i reakcje, a także obserwować postępy. Dziennik może być miejscem, w którym można bezpiecznie „rozładować” napięcie.
Codzienna rutyna i struktura również dają poczucie bezpieczeństwa. Wprowadzenie regularnych godzin snu, posiłków i aktywności pomaga ustabilizować organizm, który przy PTSD często funkcjonuje w stanie ciągłego napięcia. Bardzo istotna jest aktywność fizyczna, nawet łagodna – spacery, joga, pływanie czy jazda na rowerze mogą obniżać poziom lęku i poprawiać samopoczucie.
Ważna jest także nauka technik relaksacyjnych i oddechowych. Proste ćwiczenia oddechowe, medytacja uważności (mindfulness), progresywna relaksacja mięśni czy wizualizacje mogą pomóc w zmniejszeniu objawów napięcia i paniki.
Nie bez znaczenia pozostaje unikanie używek, takich jak alkohol, narkotyki czy nadmiar kofeiny – mogą one chwilowo tłumić objawy, ale w dłuższej perspektywie pogłębiają trudności.
Wreszcie – bardzo ważne jest niezamykanie się w sobie. Choć kontakt z ludźmi może być trudny, warto próbować utrzymywać relacje – nawet jeśli ograniczają się one do jednej czy dwóch zaufanych osób. Rozmowa, poczucie, że ktoś nas rozumie i wspiera, może działać bardzo kojąco.
Choć PTSD to trudne doświadczenie, przy odpowiednim wsparciu możliwe jest wyjście z niego i odzyskanie równowagi.
