Spis treści
Schemat wadliwości jest jednym z podstawowych schematów opisanych w terapii schematów Jeffreya Younga. Charakteryzuje się głębokim przekonaniem, że dana osoba jest w jakiś sposób gorsza, nieakceptowalna, wadliwa lub niezasługująca na miłość i akceptację. Ten schemat może powodować poczucie wstydu, obniżoną samoocenę oraz trudności w relacjach międzyludzkich.
Czym jest schemat wadliwości?
Osoba z tym schematem wierzy, że coś jest z nią „nie tak”. Ma szereg wad, a te zostaną odkryte, jeśli inni poznają ją bliżej. Nie zasługuje na miłość ani akceptację. Typowe przekonania wynikające z tego schematu:
„Jestem zbyt głupi/nieatrakcyjny/niewystarczający.”
„Inni szybko zauważą, że nie zasługuję na ich szacunek.”
„Każdy, kto się do mnie zbliży, w końcu mnie odrzuci.”
Przyczyny schematu wadliwości
Schemat wadliwości może mieć swoje źródło w doświadczeniach z dzieciństwa i dorastania. Wychowywanie się w niesprzyjającym środowisku, w którym miłość i akceptacja była warunkowa, w dużej mierze musiało odbić się na rozwijającej się psychice dziecka. Surowi i karzący za niemal wszystko rodzice. Koledzy naśmiewający się w szkole. Nauczyciele, którzy zamiast pomagać ciągle czegoś wymagali i karcili. Upokarzanie i brak akceptacji ze strony innych musiało wywołać wiarę we własną wadliwość.
Porównywanie z innymi . Rodzice lub opiekunowie faworyzowali rodzeństwo, rówieśników lub innych członków rodziny, co prowadziło do poczucia niższości. Traumatyczne doświadczenia: Doznanie przemocy psychicznej, fizycznej lub seksualnej, które wzmocniło poczucie bycia „brudnym” lub „wadliwym”.
Jak schemat wadliwości wpływa na życie dorosłe?
Relacje: Poczucie, że inni mogą odrzucić lub ośmieszyć, jeśli odkryją „prawdziwego” siebie. Poszukiwanie aprobaty, co często prowadzi do uległości lub związków opartych na nierówności. Unikanie bliskości, by uniknąć odrzucenia.
Obraz siebie: Ciągłe poczucie niewystarczalności i wstydu. Ostra samokrytyka i brak współczucia wobec siebie.
Funkcjonowanie społeczne: Strach przed oceną w środowisku zawodowym lub towarzyskim. Skłonność do perfekcjonizmu lub unikania wyzwań z obawy przed porażką.
Praca nad schematem wadliwości w terapii schematów
- Zidentyfikowanie schematu – Praca z terapeutą rozpoczyna się od zrozumienia, jak schemat manifestuje się w codziennym życiu.
Kluczowe pytania:
„W jakich sytuacjach czujesz się wadliwy lub nieakceptowany?”
„Jakie myśli przychodzą Ci do głowy, gdy ktoś Cię krytykuje?”
„Czy pamiętasz sytuacje z dzieciństwa, kiedy czułeś się gorszy od innych?”
- Rozpoznanie wpływu schematu na teraźniejszość – Analiza, jak schemat wpływa na wybór partnerów, przyjaciół i styl funkcjonowania. Zwracanie uwagi na tendencje do unikania, uległości lub perfekcjonizmu.
- Praca nad emocjami związanymi z wstydem i poczuciem bycia „wadliwym” – Osoby z tym schematem noszą głęboki wstyd, który można przepracować poprzez: Dialog z „wewnętrznym dzieckiem” – np. wyobraź sobie siebie jako dziecko, które czuje się nieakceptowane, i zapewnij je o swoim wsparciu i miłości. Praktykę akceptacji emocji – zamiast tłumić wstyd, naucz się go dostrzegać i przyjmować bez osądzania.
- Kwestionowanie negatywnych przekonań – Technika poznawcza: Zapisuj negatywne myśli dotyczące siebie, np.: „Jestem beznadziejny, bo popełniłem błąd.” Analizuj je, zadając pytania: „Czy to przekonanie jest zgodne z faktami?” „Czy zdarzały się sytuacje, w których nie byłem odrzucany?” „Jak powiedziałbym o tej sytuacji bliskiemu przyjacielowi?”
- Eksperymenty behawioralne: przeciwstawianie się schematowi – Osoby z schematem wadliwości mogą bać się krytyki lub odrzucenia. W terapii warto przeprowadzać kontrolowane eksperymenty: Próby dzielenia się swoimi opiniami w grupie. Wchodzenie w sytuacje, które wydają się ryzykowne, np. zabranie głosu podczas spotkania w pracy. Obserwowanie, że nie każde otwarcie kończy się krytyką lub odrzuceniem.
- Budowanie współczucia wobec siebie – Walka z ostrym krytykiem wewnętrznym: Nauka mówienia do siebie w sposób wspierający, np.: „Mam prawo do błędów. Nie świadczą one o mojej wartości.” Regularna praktyka technik samoakceptacji, takich jak afirmacje, pisanie listów do siebie lub medytacje współczucia.
Ćwiczenia wspierające samodzielną pracę nad schematem
- Dziennik wdzięczności wobec siebie – Codziennie zapisuj: Co zrobiłeś dobrze w ciągu dnia. Co w sobie doceniasz, niezależnie od wyników (np. wytrwałość, umiejętność słuchania).
- Ćwiczenie „lista mocnych stron” – Stwórz listę swoich pozytywnych cech – zarówno emocjonalnych, jak i praktycznych Poproś bliskich o uzupełnienie tej listy, jeśli masz z tym trudność.
- Technika „spojrzenia z dystansu” Wyobraź sobie, że Twoje trudne emocje (wstyd, poczucie bycia wadliwym) należą do kogoś innego Jakie słowa wsparcia powiedziałbyś tej osobie? Zastosuj te same słowa wobec siebie.
Schemat wadliwości wpływa na sposób, w jaki postrzegamy siebie, a także nasze relacje i decyzje życiowe. Praca terapeutyczna koncentruje się na przepracowaniu wstydu, budowaniu poczucia własnej wartości i zastępowaniu destrukcyjnych schematów bardziej realistycznymi i wspierającymi przekonaniami.
