Kiedy myślimy o początkach psychoterapii, jedno nazwisko pojawia się natychmiast – Sigmund Freud. To właśnie on zapoczątkował rewolucję w myśleniu o ludzkiej psychice, emocjach i motywacjach. Freud nie tylko stworzył psychoanalizę – nowy sposób rozumienia umysłu – ale też zmienił sposób, w jaki zaczęto mówić o nieświadomości, lękach i traumie.
W tym wpisie przyjrzymy się, jak wyglądało powstanie psychoanalizy, kim był jej twórca i dlaczego jego teorie zmieniły świat psychologii.
„Nie jesteśmy panami we własnym domu.”
– Sigmund Freud
Kim był Zygmunt Freud?
Sigmund Freud (1856–1939) był austriackim neurologiem i lekarzem, którego praca wywarła ogromny wpływ na rozwój psychologii, psychiatrii i kultury XX wieku. Freud zauważył, że wiele problemów psychicznych nie wynika z biologii, lecz z wewnętrznych konfliktów, pragnień i wspomnień. Zainteresowały go zjawiska wymykające się medycynie – takie jak histeria, niewyjaśnione lęki, paraliże bez przyczyny neurologicznej, sny oraz zatarte wspomnienia z dzieciństwa.
To właśnie te obserwacje doprowadziły do powstania psychoanalizy. Podejścia, które po raz pierwszy traktowało psychikę jako złożony, dynamiczny system, kształtowany przez nieuświadomione przeżycia z przeszłości. Freud był przekonany, że dopiero poprzez dotarcie do tych ukrytych treści możliwe jest prawdziwe zrozumienie i leczenie cierpienia psychicznego.
Psychoanaliza nie tylko zmieniła sposób myślenia o umyśle – zapoczątkowała rewolucję w terapii, sztuce i sposobie, w jaki postrzegamy siebie nawzajem.
Jak wyglądało powstanie psychoanalizy?
Freud i powstanie psychoanalizy to historia stopniowego odkrywania złożoności ludzkiego umysłu i przełamywania dotychczasowych sposobów myślenia o psychice. Współpraca Freuda z austriackim lekarzem Josephem Breuerem nad przypadkiem pacjentki znanej jako Anna O. (Bertha Pappenheim) stała się punktem zwrotnym. Młoda kobieta cierpiała na objawy histeryczne, takie jak paraliże, problemy z mową czy halucynacje, które nie miały żadnego uzasadnienia w badaniach medycznych.
Podczas pracy z pacjentką Breuer zauważył, że kiedy Anna opowiadała o bolesnych przeżyciach z przeszłości, jej objawy zaczynały ustępować. To właśnie to doświadczenie doprowadziło do sformułowania tzw. metody katartycznej – czyli leczenia poprzez werbalizację i przepracowanie tłumionych emocji. Freud rozwinął ten pomysł, dostrzegając w nim początek głębszego procesu: dotarcia do nieświadomości.
Psychoanaliza, którą stworzył Freud, to niedyrektywna metoda badania psychiki, polegająca na uważnym słuchaniu pacjenta, analizie jego swobodnych skojarzeń, snów, przejęzyczeń oraz zjawisk takich jak przeniesienie. Jej głównym celem jest ujawnienie nieświadomych treści psychicznych – takich jak wyparte wspomnienia, ukryte lęki, konflikty wewnętrzne. Wprowadzenie ich do świadomości, co umożliwia ich zrozumienie, integrację i ostateczne rozwiązanie.
Freud zakładał, że wiele problemów emocjonalnych i psychicznych ma swoje źródło właśnie w nieuświadomionych przeżyciach z przeszłości, najczęściej z okresu dzieciństwa. Dopiero uświadomienie sobie tych mechanizmów – często bolesnych, wstydliwych lub nieakceptowanych – daje człowiekowi szansę na prawdziwą zmianę.
Psychoanaliza była więc nie tylko metodą leczenia, ale też rewolucją w rozumieniu człowieka. Pokazała, że to, co ukryte i niewidoczne, ma ogromny wpływ na nasze myśli, uczucia i zachowania.
czytaj tez:
Główne pojęcia w psychoanalizie
Przełomowe fazy rozwoju psychoanalizy i ich znaczenie w terapii
Powstanie psychoanalizy można podzielić na kilka etapów:
I etap – koniec XIX wieku
W tym okresie Freud współpracował z Josephem Breuerem. Obaj uważali, że przyczyną nerwic są wydarzenia z przeszłości – zazwyczaj zbyt traumatyczne, by mogły zostać świadomie przetworzone. Głównym celem psychoanalizy na tym etapie było odnalezienie tych wypartych wspomnień i przywrócenie ich do świadomości pacjenta
II etap (lata 1902–1909)
Freud zaczął dostrzegać, że niektórzy pacjenci nie reagują na leczenie, mimo przywrócenia wspomnień. Zauważył, że stosują oni różne mechanizmy obronne, które chronią ich przed odkryciem istoty wewnętrznego konfliktu. W tej fazie psychoanaliza skupiła się na uświadamianiu nieświadomych treści oraz przepracowywaniu obron stosowanych przez pacjenta.
III etap – odkrycie nerwicy przeniesieniowej
Freud zaobserwował, że u niektórych pacjentów objawy nasilają się w obecności analityka. W 1909 roku opisał zjawisko przeniesienia, a w 1912 roku zaproponował metodę jego analizy. Od tego momentu celem psychoanalizy stało się rozpoznawanie, interpretowanie i usuwanie przeniesień, jakie pojawiają się w relacji pacjenta z terapeutą.
IV etap (lata 1921–1923)
Freud skupił się na strukturze psychicznej jednostki, a szczególnie na mechanizmach działania ego. Powstała nowa metoda badawcza, koncentrująca się na funkcjach ego, jego rozwoju oraz możliwych zaburzeniach. Psychoanaliza zaczęła uwzględniać nie tylko nieświadomość, ale też świadomą część psychiki i jej rolę w regulowaniu zachowania.
Dziedzictwo Freuda i dalszy rozwój psychoanalizy w XX wieku
V etap – rozwój po śmierci Freuda.
W połowie XX wieku uczniowie i kontynuatorzy Freuda zaczęli podkreślać znaczenie przeciwprzeniesienia – czyli reakcji analityka na przeżycia pacjenta. Rozwinięto umiejętność samoobserwacji terapeuty, co znacznie pogłębiło proces analizy. Psychoanaliza zaczęła być stosowana także w pracy z osobami głęboko zaburzonymi, co wcześniej było trudne lub niemożliwe.
I tak ostatecznie definicję psychoanalizy można sformułować w następujący sposób:
Psychoanaliza to metoda leczenia i badania psychiki, której celem jest dotarcie do nieświadomych treści poprzez analizę wspomnień, snów, oporu, przeniesienia i przeciwprzeniesienia. Polega na stopniowym odsłanianiu wypartych przeżyć, mechanizmów obronnych i nieuświadomionych konfliktów, które wpływają na funkcjonowanie pacjenta. Psychoanaliza nie tylko leczy objawy, ale pozwala na głęboką zmianę w rozumieniu siebie i własnych relacji.
Metody stosowane w psychoanalizie Freuda
Freud opracował kilka kluczowych technik, które miały pomóc w dotarciu do głębokich, często wypartych treści psychicznych.
1. Metoda swobodnych skojarzeń
To podstawowa technika psychoanalizy. Pacjent, wygodnie ułożony na kozetce, wypowiadał wszystko, co przyszło mu do głowy – odsłaniając przed analitykiem swoje myśli, wyobrażenia oraz sny. Psychoanalityk siedział z tyłu, za pacjentem, i nie ingerował w jego wypowiedzi. Pacjent nie widział terapeuty, nie obserwował jego mimiki ani gestów. Od czasu do czasu słyszał tylko charakterystyczne pomrukiwania lub krótkie „Hmm…”, które dawały znać, że analityk uważnie słucha i rozumie to, co pacjent mówi.
2. Analiza snów
Freud uważał sny za „królewską drogę do nieświadomości”. W trakcie terapii zwracał uwagę na symbolikę snów oraz ich ukryte znaczenie, które pomagało zrozumieć pragnienia i lęki pacjenta. Analiza snów pozwalała na dotarcie do głęboko ukrytych konfliktów i impulsów, które nie są dostępne na poziomie świadomym.
3. Interpretacja oporu
Pacjenci często nieświadomie blokują lub opierają się ujawnianiu pewnych treści podczas terapii. Freud nazywał to „oporem”. Analiza oporu polega na rozpoznaniu i zrozumieniu mechanizmów, które uniemożliwiają pacjentowi pełne ujawnienie swoich przeżyć.
5. Neutralność terapeutyczna
Analityk musiał przez cały czas pozostawać w neutralnej, nienarzucającej się pozycji. Pełnił rolę obserwatora, który uważnie wysłuchiwał wypowiedzi pacjenta, nie wchodząc z nim w dialog. Pacjent był niejako pozostawiony sam sobie, zmuszony do konfrontacji ze swoimi przeżyciami.
4. Przeniesienie i przeciwprzeniesienie
Przeniesienie to proces, w którym pacjent nieświadomie przenosi swoje uczucia, oczekiwania i konflikty związane z ważnymi osobami z przeszłości na terapeuta. Analiza przeniesienia pozwala na ujawnienie tych relacji i ich wpływu na obecne problemy. Przeciwprzeniesienie to z kolei reakcje terapeuty na pacjenta, które terapeuta musi świadomie kontrolować, aby nie zakłócać terapii.
Freud i rewolucyjność psychoanalizy
Dlaczego teoria Freuda była przełomowa? Bo zerwała z dominującym przekonaniem, że człowiek to istota racjonalna i w pełni świadoma swoich działań. Freud odważnie zakwestionował ten obraz, twierdząc, że to, co naprawdę nami kieruje, ukryte jest głęboko w nieświadomości. W miejscu, do którego nie mamy bezpośredniego dostępu. To tam toczą się wewnętrzne konflikty, rodzą się lęki, frustracje i impulsy, których nie rozumiemy, ale które wpływają na nasze decyzje, emocje i relacje z innymi.
Psychoanaliza jako pierwsza zwróciła uwagę na to, że objawy psychiczne – takie jak nerwice, lęki czy depresja – nie wynikają jedynie z fizycznych uszkodzeń czy słabości charakteru, ale są efektem złożonych procesów psychicznych. Freud pokazał, że przeszłość, szczególnie dzieciństwo, ma kluczowe znaczenie dla rozwoju osobowości i źródła późniejszych trudności emocjonalnych.
To podejście nie tylko zmieniło myślenie o człowieku, ale wpłynęło na całą kulturę – literaturę, sztukę, film. Psychoanaliza była początkiem rewolucji, która trwa do dziś. Rewolucji, w której człowiek zaczyna poznawać samego siebie nie przez to, co widoczne, lecz przez to, co ukryte.
Krytyka i wpływ na współczesność
Współcześnie nie wszystkie idee Freuda są akceptowane – wiele z nich zostało zrewidowanych lub odrzuconych przez rozwój psychologii i nauk empirycznych. Zarzuca mu się między innymi brak naukowej weryfikowalności, nadmierne skupienie na seksualności czy zbyt ogólne interpretacje. Współczesna psychologia poznawcza, neurobiologia i psychoterapia poznawczo-behawioralna rozwijają się w zupełnie innym kierunku, stawiając na konkretne dane i eksperymenty.
Jednak mimo krytyki, wpływ Freuda na sposób myślenia o człowieku pozostaje niepodważalny. To on jako pierwszy tak głęboko wszedł w świat wewnętrznych przeżyć, lęków i pragnień. Zasady psychoanalizy położyły fundament pod wiele form współczesnej psychoterapii, zwłaszcza podejścia psychodynamicznego.
Co więcej, freudowskie pojęcia przeniknęły do codziennego języka. Mówimy o „wyparciu”, „podświadomości”, „kompleksach”, często nie zdając sobie sprawy, że są to terminy stworzone przez Freuda. Jego myślenie wpłynęło też na literaturę, film, sztukę i filozofię XX wieku – od surrealizmu po egzystencjalizm.
Można więc powiedzieć, że choć nauka poszła dalej, Freud wciąż pozostaje obecny. Jest inspiracją, punktem odniesienia i symbolem rewolucji w rozumieniu psychiki.
Freud i powstanie psychoanalizy to nie tylko historia jednego człowieka. To początek nowego spojrzenia na cierpienie psychiczne – nie jako coś wstydliwego czy słabość, ale jako coś, co można zrozumieć, przeanalizować i leczyć poprzez rozmowę. Freud pokazał, że sens można odnaleźć nawet w chaosie emocji, a źródła problemów często tkwią głębiej, niż chcielibyśmy przyznać.
To również zaproszenie, by odważyć się spojrzeć w głąb siebie – do własnych lęków, pragnień i nieświadomych mechanizmów. Bo może właśnie tam kryje się klucz do zmiany. Do większego zrozumienia siebie – a tym samym do większej wolności.
❓A Ty?
Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, jak wiele w Tobie kierowane jest przez to, co nieświadome? Jakie wspomnienia lub emocje być może domagają się dziś wysłuchania?
żródło – „Psychoterapia – teoria” – redakcja Lidia Grzesiuk
